„Fotoreportaż z wojennej zimy 1939/40 na nowym niemieckim wschodzie”
Zdjęcia pochodzą z albumu niemieckiego żołnierza — fotografa, który zimą 1939/1940 roku stacjonował w Kórniku lub jego okolicach. Album ten pojawił się w 2016 roku na niemieckim eBay, z dużym trudem udało się go zdobyć.
Poniżej zdjęcie okładki albumu oraz jego poszczególnych stron z podpisami. We wpisie prezentuję zdjęcia dotyczące tylko Kórnika. W albumie znajdują się także fotografie z innych miejscowości m.in. Poznania, Krotoszyna, Śremu, Kalisza,
Strona tytułowa
Tekst w języku niemieckim
Ein Bildbericht vom Kriegs-Winter 39/40 im neuen deutschen Osten.
Herausgegeben im Mai 1940.
Verlag: Foto-Baby
Tłumaczenie w języku polskim
Fotoreportaż z zimy wojennej 39/40 na nowym niemieckim Wschodzie.
Wydane w maju 1940.
Wydawnictwo: Foto-Baby
Komentarz
Niestety nie udało mi się znaleźć informacji na temat wydawnictwa Foto-Baby funkcjonującego w Polsce lub Niemczech w czasach II wojny.
Strony albumu
Tekst w języku niemieckim
In Kurnik bei Posen lagen wir drei Monate in dem Winter 39/40, dem strengsten aller Winter. – Im Vordergrund ein ‚modernes’ Verkehrsmittel.
Tłumaczenie w języku polskim
W Kórniku koło Poznania spędziliśmy trzy miesiące zimą 39/40, najsurowszą ze wszystkich zim. – Na pierwszym planie 'nowoczesny’ środek transportu.
Komentarz
Zima na przełomie lat 1939/1940 w Polsce była wyjątkowo surowa i mroźna. Jest ona jedną z najchłodniejszych zim w XX wieku w Europie. Przyniosła bardzo niskie temperatury, które w niektórych rejonach spadały poniżej -30°C.
Daleko w tle po lewej stronie widoczny dom z wywieszoną nazistowską flagą.
Tekst w języku niemieckim
In Kurnik – ein Dorf von 1500 Einwohnern – hatten sich die Juden einen solchen Tempel gebaut. Die poln. Bevölkerung freut sich nun über das reichliche Brennholz. Sie beteiligt sich gerne am Abbruch.
Tłumaczenie w języku polskim
W Kórniku – wiosce liczącej 1500 mieszkańców – Żydzi zbudowali sobie taką świątynię. Polska ludność cieszy się teraz z obfitego drewna na opał – chętnie uczestniczy w rozbiórce.
Komentarz
Na zdjęciu kórnicka Synagoga jest na wczesnym etapie rozbiórki.
Zima roku 1939 / 1940 była naprawdę mroźna. Historyczne źródła wspominają o dużych trudnościach wynikających z tej pogody, szczególnie dla ludności cywilnej cierpiącej z powodu okupacji. Mróz, który trzymał przez kilka miesięcy, powodował poważne problemy, szczególnie w zakresie zaopatrzenia w opał i żywność, a także znacząco utrudniał transport.
Z przekazów ustnych wiem, że faktycznie mieszkańcy Kórnika rozbierali synagogę w trosce o ogrzanie swoich domostw.
Więcej na temat kórnickiej bożnicy w artykule „Synagoga„
Tekst w języku niemieckim
Polnische Kinder in Kurnik waren unsere 'Ordonnanzen’. – Auch im kältesten Winter hatten sie nur Holzpantinen an den Füssen. – Der kleine in der Mitte hiess bei uns: 'Das Groschengrab’
Tłumaczenie w języku polskim
Polskie dzieci w Kórniku były naszymi 'ordonansami’. – Nawet w najzimniejszą zimę miały na nogach tylko drewniane chodaki. – Mały pośrodku był przez nas nazywany: 'Groszogrobem’
Komentarz
W czasach niemieckiej okupacji Polski „ordynanse” to zwykle osoby wykonujące polecenia żołnierzy lub oficerów, zajmujące się posługami, jak np. przynoszenie rzeczy, dostarczanie wiadomości czy wykonywanie drobnych zadań na polecenie okupanta.
Słowo „Groschengrab” jest złożeniem dwóch wyrazów: „Groschen”, oznaczającego grosz lub drobną monetę, i „Grab”, czyli grób. Jest to niemieckie wyrażenie slangowe, które można przetłumaczyć na „skarbonkę bez dna”. Tego typu określenie może sugerować, że osoba nazywana „Groschengrab” była postrzegana jako ktoś, kto stale potrzebował pieniędzy, może często prosił o pieniądze.
Zdjęcie z dziećmi niesie ze sobą kilka tajemnic do rozszyfrowania. Przede wszystkim, kim był te dzieci, czy ktoś je rozpoznaje? Jedna ze starszych osób z Kórnika rozpoznała osoby ze zdjęcia i zapisała swoją wersję na kartce. Z trudnej do rozczytania notatki udało mi się rozszyfrować następująca treść:
Dzieci p. Vogt – Szymanowscy. W środku stoi Włodek, mieszkali u p. Nowaczyka w podwórzu (dziś w bramie obok Jubilera Buszkiewicz). Chłopcy (?) najbardziej znani pod pseudonimem „Mamulka”.
Druga niewyjaśniona sprawa ze zdjęcia, to miejsce, w którym zostało ono zrobione. Z prawej strony widać ceglany budynek o charakterze gospodarczym, w tle prawdopodobnie stodoła, a być może drewniana Synagoga.
Trzecia sprawa to niemieccy żołnierze tłoczący się na drugim planie. Jeden z nich trzyma aparat w rękach i chyba robi zdjęcie. Jest to potwierdzenie, że fotografii z czasów okupacji Kórnika jest na pewno dużo więcej.
Tekst w języku niemieckim
Im Kreis meiner Kameraden in Kurnik. – Eigentlich haben wir immer so gelacht wie an diesem Sonntagnachmittag.
Tłumaczenie w języku polskim
W kręgu moich towarzyszy w Kórniku. – Właściwie zawsze śmialiśmy się tak, jak tego niedzielnego popołudnia.
Komentarz
Lokalizacja wykonania zdjęcia nie została rozpoznana. Wskazówką może być budynek w tle z lewej strony komina.
Tekst w języku niemieckim
Die Einfahrt zum Schlosspark in Kurnik an der Strasse Posen–Kalisz. – Hier lag lange Zeit unser Stab.
Tłumaczenie w języku polskim
Wjazd do parku zamkowego w Kórniku przy drodze Poznań–Kalisz. – Tutaj przez długi czas znajdował się nasz sztab.
Komentarz
Na pierwszym planie ulica Zamkowa obsadzona wówczas wysokimi drzewami. Daleko w tle po lewej stronie Oranżeria zamkowa.
Tekst w języku niemieckim
Der verschneite Park beim Schloss in Kurnik war meist das Ziel unserer Spaziergänge an winterlichen Sonntagen. – Das Schloss war ein poln. Archiv. –
Tłumaczenie w języku polskim
Zaśnieżony park przy zamku w Kórniku był najczęściej celem naszych spacerów w zimowe niedziele. – Zamek był polskim archiwum.
Komentarz
Podczas II wojny światowej zamek w Kórniku był wykorzystywany przez Niemców jako miejsce składowania ksiąg i archiwów. Przewożono tam skrzynie z książkami, a ich ogromna ilość i masa miały stanowić zagrożenie dla struktury budynku.
Tekst w języku niemieckim
Ein Bild vom See bei Kurnik. – Unter der Eisdecke liegen im Wasser die Trümmer zweier deutscher abgeschossener Flugzeuge.
Tłumaczenie w języku polskim
Zdjęcie jeziora w pobliżu Kórnika. – Pod lodową pokrywą w wodzie leżą szczątki dwóch zestrzelonych niemieckich samolotów.
Komentarz
Choć zapis wskazuje, że to jezioro w pobliżu Kórnika (przy Kórniku), to chodzi na pewno o jezioro Kórnickie.
Kwestia zestrzelonych dwóch niemieckich samolotów jest jednak mało prawdopodobna. Żaden przekaz o tym nie świadczy, nie ma na to jakichkolwiek dowodów. Starsza osoba z Kórnika wspominała, że nad jeziorem miała miejsce walka powietrzna jednak nie znalazło to potwierdzenia nigdzie indziej.
Tajemnica pozostaje zatem nierozwiązana. Jedynie badania dna jeziora mogą odkryć przed nami kolejne rozdziały historii naszego miasta
Tekst w języku niemieckim
Endlos war der Schnee und die Kälte dieses Winters – aber trotzdem: es war schön. – Das zeigt auch dieses Bild aus einem Bauernhof in Kurnik.
Tłumaczenie w języku polskim
Śnieg i mróz tej zimy były niekończące się – ale mimo to: było pięknie. – Ukazuje to również to zdjęcie z gospodarstwa w Kórniku.
Komentarz
Obecnie w tym miejscu znajduje się boisko do siatkówki i plac zabaw na Placu Browarowym. W starych trasach Google Maps można zobaczyć jeszcze ten dom.
Tekst w języku niemieckim
Wenn man einen Springbrunnen im strengen Winter nicht abstellt, so hat man bald ein solches Eiswunder, wie hier in Kurnik.
Tłumaczenie w języku polskim
Jeśli nie wyłączy się fontanny podczas surowej zimy, szybko powstaje takie lodowe cudo, jak tutaj w Kórniku.
Komentarz
Zdjęcie zrobione na Podzamczu, w tle oficyna wschodnia. Faktycznie musiała tam być kiedyś fontanna, jednak nie widać jej na żadnym zdjęciu z okresu przedwojennego. Być może Niemcy coś postawili na szybko?
Tekst w języku niemieckim
Es war ein Winter mit herrlichsten Naturbildern und voll Erleben eines grossen Heiles unseres neuen deutschen Ostens.
Tłumaczenie w języku polskim
To była zima z najpiękniejszymi obrazami natury, pełna przeżyć wielkiego bogactwa naszego nowego niemieckiego wschodu.
Komentarz
Takie sformułowanie to przykład nazistowskiej propagandy, która próbowała przedstawiać podbity „Wschód” – w tym zajęte tereny Polski – jako część niemieckiej przestrzeni życiowej (Lebensraum) i „misji cywilizacyjnej” Niemiec. W oczach niemieckiej propagandy, wschodnie tereny miały być „oczyszczone” z miejscowej ludności i przekształcone w obszar niemieckiej dominacji, co przedstawiano jako „zbawienie” i „wielką misję”.
W praktyce ta ideologia uzasadniała brutalne działania wobec ludności polskiej i innych narodów zamieszkujących okupowane ziemie, w tym wysiedlenia, germanizację i eksterminację. Dla części Niemców, wychowanych i zindoktrynowanych przez nazistowską propagandę, to zdanie mogło wyrażać autentyczne przekonania o „misji cywilizacyjnej” Niemiec na Wschodzie.
Zdjęcie zrobione prawdopodobnie w Kórnickim Arboretum.
Album niemieckiego żołnierza stacjonującego w Kórniku zimą 1939/1940 stanowi cenny, choć trudny w odbiorze dokument, który nie tylko pozwala na lepsze zrozumienie historii Kórnika podczas wojny, ale także przypomina o brutalności nazistowskiej okupacji.
Zainteresowanych dodatkowymi zdjęciami z albumu z innych miejscowości zapraszam do kontaktu.
Podziękowania dla Daniela Jankowskiego (native speaker) za tłumaczenia z języka niemieckiego.
